„Holokaust? To było nie do pomyślenia”

autor zdjęcia: German Federal Archive/wikipedia

źródło: Rzeczpospolita

Getto warszawskie, ul. Smocza. Zdjęcie, wykonane w maju 1941 r., pokazuje skalę przeludnienia zamkniętej dzielnicy żydowskiej w okupowanej przez Niemców Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

„Ukryci. Głosy z kryjówek przed Zagładą” Prószyński i S-ka, 2025

Z okazji 80. rocznicy wyzwolenia KL Auschwitz-Birkenau publikujemy fragment zebranych przez Arkadiusza Lorenca wspomnień Żydów, którzy uniknęli śmierci w czasie Zagłady – zorganizowanej i przeprowadzonej przez hitlerowskie Niemcy. Przetrwali w ukryciu.

Jakub Guterman: – Rodzice zrozumieli jeszcze w Płocku. Był początek wojny i wtedy nie mówiło się, że Niemcy będą chcieli wymordować Żydów.

A oni wiedzieli to bardzo szybko. Pewnego razu bawiłem się piaskiem i cegłami, gdzieś niedaleko budowali dom. Wtedy usłyszałem krzyki. Pobiegłem do środka, a tam mężczyźni z płockiego Judenratu biegają dookoła stołu za ojcem. Gonią go. Może chcą go pobić? Nie wiedziałem wtedy.

„Symcha Guterman, szerzysz panikę” – krzyczeli. „Naród Beethovena, najbardziej kulturalny naród na świecie, ma mordować małe dzieci albo ciężarne kobiety?!”

„Tak, będą mordować” – odpowiedział im. Nie mogli uwierzyć. Krzyczeli, że to brednie.

Aleksander Bober: – Nikt nie wierzył, że zabijają, że chcą zabić wszystkich. Nie wierzyli, kiedy przychodziły pierwsze plotki, że wysiedlenie oznacza śmierć.

Krystyna Budnicka: – Rodzice nie bali się Niemców. Ja byłam zbyt mała, by rozumieć. Oni, przeciwnie, starsi ludzie, urodzeni jeszcze w XIX wieku. Matka powtarzała, że bać to się trzeba Kozaków, a nie Niemców. Rodzice nie byli wykształceni, wiedzieli tyle, ile sami przeżyli. Mama musiała mieć jakieś doświadczenia z Kozakami, a może słyszała jakieś opowieści.

Marcel Goldman: – Ojciec czytał niemiecką prasę i dobrze wiedział, co się działo w Niemczech w latach trzydziestych...