Źle zszyte królestwo

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Niemiecki żandarm kieruje ruchem w zajętym Belgradzie, kwiecień 1941 r.

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Proklamowanie Królestwa SHS w Belgradzie, 1 grudnia 1918 r., litografia z epoki

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Aleksander I Karadżordżewicz, w latach 1921 – 1934 władca Królestwa SHS, a następnie Królestwa Jugosławii

źródło: AKG/EAST NEWS, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Kapitulacja wojsk jugosłowiańskich, 18 czerwca 1941 r.

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Niemcy wkraczają do wioski w Jugosławii 1941 r.

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Chorwaccy ustasze mordują schwytanego Serba

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bettmann/corbis, bridgeman art library

Ante Pavelić (w środku), przywódca Niezależnego Państwa Chorwackiego, 1942 r.

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bettmann/corbis, bridgeman art library

Niemiecki oficer i młodzi Chorwaci podczas defilady Wehrmachtu w Zagrzebiu, 1941 r.

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bettmann/corbis, bridgeman art library

Chorwacki strażnik przy zamordowanych więźniach obozu w Jasenovacu

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bettmann/corbis, bridgeman art library

Sztab czetników w Wojwodinie, 1944 r.

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bettmann/corbis, bridgeman art library

Gen. Draža Mihailović, przywódca ruchu czetników, który do 1944 r. cieszył się poparciem aliantów zachodnich

autor zdjęcia: Leszek Nabiałek

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Dowództwo komunistycznego oddziału partyzanckiego w Czarnogórze, 1941 r.

autor zdjęcia: Leszek Nabiałek

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Jugosławia w latach 1941 – 1944

źródło: ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”, bundesarchiv

Oddział niemiecki podczas jednej z ofensyw przeciwko partyzantom Tity, 1943 r.

źródło: Bridgeman Art Library, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Niemieckie działo podczas walk w Jugosławii

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Publiczna egzekucja członków ruchu oporu w Celje 1942 r.

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Gen. Lothar Rendulic, dowódca niemieckiej ofensywy przeciwko partyzantom w 1944 r.

źródło: Hulton Archive/Getty Images/FPM

Patrol partyzantki komunistycznej podczas walk w Slawonii, jesień 1944 r.

źródło: hulton/corbis, archiwum „mówią wieki”

Partyzanci wycofują się po bitwie nad Sutjeską, czerwiec 1943 r.

źródło: hulton/corbis, archiwum „mówią wieki”

Żołnierze Batalionu Kragujevackiegio po sforsowaniu Sutjeski

źródło: AKG/EAST NEWS, ARCHIWUM „MÓWIĄ WIEKI”

Narada partyzantów z oficerem sowieckim podczas operacji Belgradzkiej Armii Czerwonej, jesień 1944 r.

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Tito i członkowie Sztabu Naczelnego NOVJ

źródło: hulton/corbis, archiwum „mówią wieki”

Partyzanci jugosłowiańscy w wyzwolonym Belgradzie, październik 1944 r.

źródło: hulton/corbis, archiwum „mówią wieki”

Marszałek Tito przy swej górskiej kwaterze w rejonie Drvaru, wiosna 1944 r.

W latach 1941 – 1945 na terenach Jugosławii trwała wojna wszystkich ze wszystkimi, z której zwycięsko wyszła lewicowa partyzantka pod przewodem Josipa Broza ps. Tito. Pod koniec 1943 roku kontrolowała ponad połowę terytorium Jugosławii i wiązała pół miliona wrogich żołnierzy.

Idea jugosłowiańska – wspólnoty politycznej i państwowej narodów słowiańskich na Bałkanach – rozwijała się od Wiosny Ludów. Zwolennicy federacji ze Słowenii, Chorwacji i Wojwodiny, krain wchodzących w skład Austro-Węgier, zerkali z sympatią na królestwo serbskie, rządzone od 1903 roku przez dynastię Karadżordżiewiczów. Po wojnach bałkańskich z lat 1912 – 1913 Serbia związana sojuszem z Czarnogórą, popierana przez Rosję oraz Francję, umocniła swą pozycję w regionie. Było to nie w smak Austro-Węgrom.

Konflikt serbsko-habsburski stał się zarzewiem pierwszej wojny światowej. Jej bezpośrednią przyczyną było zamordowanie 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie austro-węgierskiego następcy tronu Franciszka Ferdynanda. Zamach dokonany przez bośniackiego Serba Gawriło Principa inspirował serbski wywiad wojskowy.

W czasie wojny ideę federacyjną głosił zorganizowany przez chorwackiego polityka Ante Trumbicia w Londynie Komitet Jugosłowiański. Poparły ją władze Serbii, wyparte w 1915 roku z ojczyzny przez ofensywę państw centralnych i osiadłe na greckiej wyspie Korfu. W kwietniu 1917 roku przedstawiciele rządu serbskiego i Komitetu Jugosłowiańskiego podpisali deklarację o zjednoczeniu „trójimiennego narodu serbsko-chorwacko-słoweńskiego” pod berłem Karadżordżiewiczów. Wkrótce poparli ją politycy z Czarnogóry. Jesienią 1918 roku, gdy monarchia habsburska waliła się w gruzy,...