Szela, R.U.T.A. i taran

źródło: PAP

„Gore – Pieśń Buntu i Niewoli XV – XIX w.”. Koncert zespołu R. U. T. A. w czerwcu 2011 roku

źródło: Muzeum Literatury/East News

Widmo Szeli: postrach czy inspiracja? Rysunek Karola Frycza z 1904 r.

źródło: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego

Strajk chłopski w 1937 roku, pochód z Sieniaw-szczyzny do Jaro- sławia: zapom-niany dramat, czas walki o prawa

autor zdjęcia: Piotr Guzik

źródło: Fotorzepa

Dożynki Powiatowe w Modlnicy, rok 2006: cepeliada? 

Czy rzeczywiście społeczeństwu wywodzącemu się w znacznej części z potomków chłopów pańszczyźnianych została narzucona „fałszywa świadomość” szlachecka? A jeśli tak, czy chce, czy może i czy powinno się z niej wyzwolić?

Czytałem kiedyś opis badań socjologicznych, przeprowadzonych w latach 70. czy 80. wśród polskich studentek Instytutu Pedagogicznego w Wilnie. Z badań wynikało, że czują one swoją całkowitą odmienność od litewsko-białoruskiego otoczenia, wobec którego chętnie używały różnych (pejoratywnych) określeń, kojarzących się z chłopstwem i wsią. Same natomiast z wielką pewnością definiowały się za pomocą formuły:

– A my jesteśmy polskie szlachcianki!

Co było oczywistą nieprawdą. Polska szlachta (skądinąd i przedtem niezbyt tam liczna) i inteligencja, przeważnie szlacheckiego pochodzenia, niemal w całości opuściła Wileńszczyznę w latach 40., potem 50. A miejscowi Polacy – obecni i radzieccy – to dzieci i wnuki polskich chłopów z okołowileńskich wsi (będących z kolei w większości potomkami spolonizowanych dopiero w XIX wieku chłopów litewskich i ruskich).

Samoświadomość studentek była więc bardzo zafałszowana. Ale ta właśnie zafałszowana samoświadomość, powiązana ściśle z poczuciem własnej odrębności (i nie ukrywajmy – wyższości) pozwoliła na przetrwanie samej polskości. Dla polskiego patrioty, niezależnie od tego jak gorącym jest demokratą czy nawet egalitarystą, samo w sobie powinno to być jakimś argumentem....