O dawnej i nowej tolerancji

W manifeście Andersa Breivika zwycięstwo chrześcijan nad armią ottomańską pod Wiedniem w 1683 r. odgrywa rolę kluczowego wydarzenia w dziejach.

Breivik wskazuje na króla Jana Sobieskiego jako jednego ze swych bohaterów. Sądzi bowiem, że Europa jest znów oblężona przez muzułmanów, a Europejczycy muszą sięgnąć po „straszną, lecz konieczną" przemoc, by się bronić.

Nie ma co się dziwić, że poglądy tego człowieka na historię Europy są tak trywialne. Powierzchowność jego poglądu na świat przypomina nam o tezie Hannah Arendt, że największe zło nie ma korzeni, a więc nie czuje się z niczym związane. Ponieważ jednak odwołanie się do odsieczy wiedeńskiej przeszło niemal bez komentarza, warto przypomnieć, co naprawdę wydarzyło się w 1683 r.

Rozbicie oblężenia Wiednia nie było po prostu zwycięstwem chrześcijaństwa nad islamem. To prawda, że Polska, podejmując znaczne ryzyko, skierowała swoje wojska na południe, aby ratować habsburskich sąsiadów przed Ottomanami. Ale dawna Polska nie była chrześcijańskim państwem w żadnym prostym sensie tego słowa. Ignorowała papieskie obiekcje wobec swoich traktatów z państwami muzułmańskimi i pogańskimi, sama była wcześniej celem swego rodzaju krucjat wychodzących z Niemiec.

Polski król z mocy prawa musiał tolerować różne odłamy chrześcijaństwa oraz judaizm i islam. Swe bogactwo kraj zawdzięczał w dużym...