Śmierć I Prezydenta

autor zdjęcia: Paul Thompson

źródło: FPG/Getty Images

Warszawa, 11 grudnia 1922 r. Prezydent RP Gabriel Narutowicz (trzeci z prawej) wychodzi z Sejmu po uroczystości zaprzysiężenia.

Tydzień po wyborze prezydent RP Gabriel Narutowicz ginie w zamachu. Zabójca przed wykonanym wyrokiem śmierci: „Umieram szczęśliwy".

Zgodne z nową Konstytucją (z marca 1921 r.), wybory parlamentarne w listopadzie 1922 r., ustanawiają Sejm wybitnie rozproszony (17 ugrupowań). Obok mocnej prawicy (blisko 1/3 posłów), znaczącą reprezentację zyskują mniejszości narodowe: Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Białorusini. 9 grudnia 1922 r. Zgromadzenie Narodowe wybiera pierwszego w historii prezydenta Rzeczypospolitej. Za Gabrielem Narutowiczem – 186 głosów polskich i 103 innych narodowości; przeciw – 256 głosów polskich.

Ten rozkład głosów wynika z dotychczasowego podziału społecznego i politycznego kraju (choć Konstytucję przyjęto jednomyślnie), zarazem jednak znacząco pogłębia ideologiczną polaryzację. Krew prezydenta dzieli Polskę. Jego zabójca, Eligiusz Niewiadomski ogłasza w dniu swojej śmierci: „Umieram szczęśliwy, że dzieło zbudzenia sumień i zjednoczenia serc polskich już się spełni".

Stanisław Thugutt (prezes PSL „Wyzwolenie")

Było niemal pewne, że stronnictwa lewicy postawią kandydaturę Piłsudskiego, o ile nie nastąpi z jego strony wyraźny sprzeciw. Dopiero publiczne oświadczenie Naczelnika Państwa na kilka dni przed Zgromadzeniem Narodowym było tym wyraźnym sprzeciwem i dopiero od tego dnia, w ostatnich już niemal chwilach zaczęto szukać kandydata. [...] Trzeba było kandydata bezpartyjnego.

W tych warunkach postawiona przeze mnie na parę dni przed terminem Zgromadzenia w...