Nowe mapy piekła

źródło: Fotorzepa

Janusz Zajdel i Phillip K. Dick, rysunek z okładki kwartalnika „Czas Fantastyki” wydanego w 70. rocznicę urodzin pisarza

źródło: Archiwum

Fantastyczna czwórka: Adam Wiśniewski-Snerg , Krzysztof Boruń, Janusz Zajdel i Maciej Parowski, 1976 r.

25 lat temu zmarł Janusz Zajdel, pisarz kojarzony z fantastyką socjologiczną. Spod jego pióra wyszły aktualne do dziś wizje społeczeństw totalitarnych i uwikłanej w sprzeczności władzy, która je dławi

Janusz Zajdel z wykształcenia był fizykiem jądrowym, pracował w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Uczestniczył w likwidacjach skażeń materiałami promieniotwórczymi; podczas jednej z takich akcji nie dopilnowano przepisów bhp i Zajdel łyknął ponadnormatywną dawkę. Trudno dziś domniemywać, w jakiej mierze incydent ten wpłynął na przedwczesny zgon pisarza w kwiecie wieku (miał 47 lat) – oficjalną przyczyną był rak płuc. Na pewno miały na to wpływ wielkie ilości podłych papierosów oraz stresogenna praca. Znany z niechęci do komunizmu, pomijany w awansach na rzecz miernot popieranych przez PZPR, w końcu otwarcie wystąpił przeciw przodującemu ustrojowi.

Stało się to w 1980 roku, kiedy Zajdel został przewodniczącym zakładowej komórki „Solidarności”. Wierzył, że Polska wyszła wreszcie na prostą i że odtąd Polacy sami będą decydować o własnych sprawach. Niestety, wiary tej nie widać w jego ostatnich powieściach, po części dlatego, że zostały napisane lub zaplanowane przed 1980 rokiem, a po części wskutek przeświadczenia, że zło, wynaturzenia społeczne są najwdzięczniejszym tworzywem dla pisarza.

Prawda za kordonem

Ojcem i czołowym przedstawicielem fantastyki socjologicznej obwołano Zajdla już po śmierci, kiedy krytycy rozpoznali główną tendencję jego twórczości. Pamiętajmy, że większość jego ważnych powieści ukazała się po stanie wojennym, w okresie...