Czy uchwalenie konstytucji przyspieszyło upadek Rzeczypospolitej?

autor zdjęcia: Wilczyński Krzysztof/Muzeum Narodowe w Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego autorstwa Marcella Bacciarellego

Kilka pokoleń Polaków szczyci się – i słusznie – tym, że polska konstytucja uchwalona w końcu XVIII wieku była pierwszym takim aktem w Europie i drugim na świecie – po konstytucji amerykańskiej, zresztą do dziś obowiązującej (z 27 poprawkami).

Polska konstytucja zgodnie z duchem oświecenia była postępowa w sprawach ustrojowych, a także w pewnej mierze i społecznych. Jej celem była naprawa państwa. W zamyśle jej autorów miała stanowić pierwszy etap koniecznych reform. Nie mogła być zbyt radykalna, gdyż nie pozwoliłyby na to mocarstwa ościenne, jak również rodzima opozycja magnacka i szlachecka przywiązana do „złotej wolności”.

Patrząc dziś z perspektywy 231 lat i wiedząc, jak to się skończyło, osobiście uważam, że uchwalenie konstytucji majowej w 1791 r. doprowadziło przedwcześnie do upadku Rzeczypospolitej. Wiem, że tym stwierdzeniem narażę się wielu rodakom, ale postaram się to uzasadnić. Oczywiście w swych rozważaniach mogę się mylić, bo przecież nie wszystko da się przewidzieć.

Zanim narodził się pomysł

Konstytucję 3 maja uchwalono 19 lat po I rozbiorze. W wyniku rozbioru Rzeczpospolita utraciła blisko 35 proc. terytorium i 30 proc. ludności. Najcenniejsze z punktu widzenia gospodarczego ziemie Prus Królewskich, ale bez Gdańska i Torunia, zajęły Prusy. Najludniejszą dzielnicę z żupami krakowskimi, czyli część Małopolski oraz Ruś Czerwoną i Podole, przyłączyła do swego państwa Austria. Co prawda, początkowo była niechętna rozbiorowi, ale jak już do niego doszło, okazała się bardzo zachłanna. Ale to Rosja zabrała najwięcej:...