Krew, zgliszcza i łzy

źródło: muzeum historyczne m.st. Warszawy

„Pożegnanie z Europą” Aleksandra Sochaczewskiego. Nieodwołalność katorgi. Poniżej: żeliwna tablica ze słupa granicznego

źródło: Plus Minus

źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

„Niedziela w kopalni” Jacka Malczewskiego: znikąd nadziei

źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Pacyfikacja. Początek represji

źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Żałoba w dworkach i domach mieszczańskich

źródło: Archiwum autora

Murawiew w akcji. Karykatura z epoki

Cel rosyjskich represji – raz na zawsze wybić Polakom bunty z głowy. Zwłaszcza na Kresach

Zemsta Rosjan za Powstanie Styczniowe poraziła Polaków podobnie, jak 80 lat później rzeź i zniszczenia dokonane przez Niemców podczas powstania warszawskiego. Spora część naszej opinii publicznej skłonna była (i jest) winić samych powstańców za represje wrogów. Pamiętam przygnębienie i zdumienie jednego z żołnierzy „Zośki" kiedy to usłyszał: – Jak to, przecież 1 sierpnia ruszyliśmy, aby wyzwolić miasto i mieszkańców, również nasze matki i siostry, za to walczyliśmy i ginęliśmy!... Żona Romualda Traugutta zapytała zaś męża (wedle „Kompleksu polskiego" Tadeusza Konwickiego): – Czy był sens powstawać przeciw takiej sile? Odpowiedział: – Nie wiem, czy był sens. Wiem, że był mus..

Pytanie o zasadność podjęcia decyzji o wybuchu jednego i drugiego powstania pozostaje jednak ciągle otwarte, a przyczyny są złożone. Nie ulega natomiast wątpliwości, że w obu wypadkach Polaków pchnęła do walki brutalność zaborców. Czyli, można powiedzieć, początkowe represje stały się pretekstem do zastosowania następnych represji. Powstanie Styczniowe zapewne nie wybuchłoby z taką siłą i gniewem naszej młodzieży, gdyby nie tłumienie kulą i bagnetem, szablą i nahajką pokojowych demonstracji na początku lat 60.

I jeszcze jedna analogia nasuwa się między latami 1863–1864 oraz 1939–1945. Niszczono przede wszystkim polskie elity, ale nigdzie indziej nie spotykaliśmy tak zajadłego...