Monopartia: Jak powstawało PZPR

źródło: NAC

≥Warszawa, 15 grudnia 1948. Miasto przystrojone transparentami z okazji trwającego kongresu zjednoczeniowego PPR i PPS

Podczas „kongresu zjednoczeniowego" PPR wchłania PPS. 
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza monopolizuje Polskę na cztery dekady.

Trzyletnia dominacja pepeerowców nad powojenną Polską wystarcza, by obezwładnić i politycznych przeciwników, i nastawione wrogo społeczeństwo. Finalny dyktat komunistów jest jasny: będziemy samowładni. Bezwzględny terror wobec zachowań demokratycznych, fałszywa od podstaw propaganda, mająca utrudnić zrozumienie rzeczywistości – odbierają ludziom wolę oporu. Dobijane z pomocą Sowietów zbrojne podziemie niepodległościowe nie jest w stanie zmienić losu kraju.

Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS trwa w Warszawie 15–21 grudnia 1948. Bolesław Bierut, jako ustanowiony wówczas przewodniczący Komitetu Centralnego nowej partii, przedstawia nie postulowany kształt Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, lecz całego państwa, którego ta struktura staje się dyktatorem. Monopolistyczną formę rządzenia gwarantują sowieckie władze.

Zygmunt Zaremba (przywódca PPS na emigracji) w liście do Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (pisarza)

Nic w Polsce dzisiejszej nie posiada swego własnego oblicza. Każde słowo ma znaczenie wypaczone, każde pojęcie wykoślawione, a działanie swoisty katechizm. Partia jest instytucją, do której trzeba należeć pod grozą nie tylko szykan i trudności przeżycia, ale i utraty wolności. Ktokolwiek brał czynny udział w ruchu robotniczym, jest w tym położeniu.

Paryż, 13 stycznia 1947

[Zygmunt Zaremba, Listy 1946–1967, Warszawa 2000]...