Geografia pamięci

autor zdjęcia: Łukasz Smolaga (4)

źródło: Rzeczpospolita

Montaż zdjęcia współczesnego i archiwalnego z lat 50. XX w. Dziś na cmentarzu w Sochaczewie pozostało 20 fragmentów macew. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Cwi Hirsza, syna Szmuela, zm. 13 czerwca 1810 r.

źródło: Rzeczpospolita

Typowy dla żydowskiej zabudowy detal architektoniczny odchodzi w zapomnienie wraz z zapadającymi się ostatnimi pożydowskimi domami przy dawnej ulicy Trojanowskiej, dziś Traugutta

źródło: Rzeczpospolita

Odbudowany w latach 90. XX w. ohel kryje groby sochaczewskich cadyków: Awrahama Bornsteina z Sochaczewa (1839–1910), założyciela chasydzkiej dynastii sochaczewskiej, i jego syna Szmuela Bornsteina (1855–1926)

źródło: Rzeczpospolita

Jeden z ostatnich popadających w ruinę żydowskich zabytków Sochaczewa. Zachowany bruk ulicy Farnej z całą pewnością pamięta Jankiela nosiwodę

Każde miejsce na Ziemi da się precyzyjnie wskazać za pomocą długości i szerokości geograficznej. Można opisać jego wygląd, historię, właściwości, bogactwa i niedostatki. Jednak czy samo miejsce może mieć pamięć, która jest zapisem ludzkich emocji, marzeń i zbrodni?

Czas bezlitośnie zaciera ślady ludzkich życiorysów i ich namiętności. Bywa też tak, że ludzie chcą zapomnieć, wymazać historię, która jest również ich udziałem lub wyrzutem sumienia. Nie będzie to opowieść o zagładzie świata, ale o czymś, co można nazwać pamięcią miejsca, która ma swojego sojusznika. To nie tylko fizyczna obecność ludzi, którzy odeszli – niektórzy setki, a inni dziesiątki lat temu. To pamięć o ludziach zwykłych i niezwykłych, o ich emocjach i nadziejach, o cmentarzu i zachowującej pamięć o nich księdze.

Miejscem szczególnie naznaczonym pamięcią i jednocześnie zapomnieniem jest cmentarz żydowski w Sochaczewie. Miał zniknąć razem ze wspólnotą, która przez wieki grzebała na nim swoich bliskich, świętych i zbrodniarzy. Jednak trwa wbrew wszystkiemu. Położony na wysokim brzegu Bzury, kiedyś na uboczu, dziś w centrum miasta. Jego początki sięgają być może nawet XIV w., choć pierwsze wzmianki o nim pochodzą z pierwszej połowy XVI w. Z całą pewnością jest on starszy od krakowskiego cmentarza Remu, a być może i od uważanego za najstarszy w Polsce cmentarza wrocławskiego. To miejsce spoczynku nie tylko mieszkańców Sochaczewa i okolic, ale również całych pokoleń warszawskich Żydów, gdyż do 1806 r. był to po lewej stronie Wisły...