Konspiratorzy przygotowują powstanie

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Biskup inflancki Józef Kazimierz Kossakowski, targowiczanin powieszony za zdradę przez lud Warszawy w 1794 roku, portret autorstwa Jana Krzysztofa Damela z 1812 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Ksiądz Hugo Kołłątaj, jeden z twórców reform Sejmu Wielkiego i inicjatorów insurekcji w 1794 roku, portret Józefa Peszki z 1791 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Generał Osip Igelström, portret Dymitra Lewickiego z XIX wieku

autor zdjęcia: Leszek Nabiałek

źródło: Rzeczpospolita

Miejsca bitew i ruchy wojsk podczas powstania 1794 r.

autor zdjęcia: Marek Szyszko

źródło: Rzeczpospolita

Dekret z 1788 r. wprowadził granatową barwę mundurów piechoty

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Baszta Okrągła i mur przy Ostrej Bramie, ryc. Franciszka Smuglewicza z XVIII wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Brama Subocz w Wilnie pod koniec XVIII wieku, ryc. Franciszka Smuglewicza z XVIII wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Generał Jakub Jasiński wg litografii Victora Duruya z XIX wieku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Towarzysz kowieńskiej Brygady Narodowej w mundurze z 1792 roku, mal. Józef Harasimowicz, XIX w.

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Naszywki czapek wojska polskiego (Orzeł) i litewskiego (Pogoń) z 1792 r.

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Towarzysz i szeregowy Kawalerii Narodowej z brygady Dzierskiego, ryc. z 1781 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Plan Wilna z końca XVIII wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Ratusz wileński, obraz Marcina Zaleskiego z 1846 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Szeregowy piechoty Wielkiego Księstwa Litewskiego, mal. Józef Harasimowicz, XIX wiek

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Odręczna ulotka powstańcza z 1794 r. z relacją o ukaraniu zdrajców: Szymona Kossakowskiego, Piotra Ożarowskiego, Józefa Zabiełły, Józefa Ankwicza i Józefa Kossakowskiego

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Michał Kleofas Ogiński, portret Francois’a Xaviera Fabre’a z przełomu XVIII/XIX wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Aleksander Orłowski, Wojska polskie broniące przeprawy przez rzekę w 1794 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Tomasz Wawrzecki, ostatni naczelnik insurekcji 1794 roku,, portret nieznanego artysty z XIX wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Michał Wielhorski, portret z końca XVIII wieku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Generał Stanisław Mokronowski, autor nieznany, XIX wiek

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Aleksander Suworow ok. 1799, obraz Karla Schteibena z 1815 roku

źródło: Archiwum „Mówią wieki”

Pamiątkowa obrączka z okresu insurekcji kościuszkowskiej z wygrawerowanym napisem „Ojczyzna obrońcy swemu”

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Medalion z wizerunkiem naczelnika Tadeusza Kościuszki i hasłem insurekcji „Wolność, całość, niepodległość” z XVIII/XIX wieku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Czapka krakuska noszona przez powstańców kościuszkowskich

Polsko-rosyjska wojna z 1792 roku w obronie Konstytucji 3 maja i reform Sejmu Czteroletniego pomimo polskich zwycięstw pod Zieleńcami i Dubienką zakończyła się dla Rzeczypospolitej niepowodzeniem.

Gdy w kraju okrojonym w 1793 roku rozbiorem dokonanym przez Rosję i Prusy do władzy doszli zależni od carycy Katarzyny II twórcy konfederacji targowickiej, niemal od razu podjęto działania zmierzające do wzniecenia powstańczego zrywu i odzyskania suwerenności. Przygotowaniami tymi kierował z przychylnej dla Polaków Saksonii, gdzie zgromadziła się większość patriotycznej emigracji polskiej, triumwirat złożony z Tadeusza Kościuszki, Hugona Kołłątaja i Ignacego Potockiego.

Organizowane przez sprzysiężenie wojskowych i cywilów powstanie antyrosyjskie od samego początku miało objąć także ziemie litewskie. Na naradzie spiskowców, która odbyła się 11 września 1793 r. na przedmieściach Krakowa, w obecności Tadeusza Kościuszki ustalono, że powstanie rozpocznie się w Krakowie, a następnie wybuchnie w Warszawie i Wilnie.

Najważniejsze ośrodki na Litwie – Wilno, Grodno, Kowno i Nowogródek po drugim rozbiorze pozostały w granicach Rzeczypospolitej. Na tych terenach stacjonowało na początku 1794 roku prawie 12 tys. żołnierzy polskich. Mieli oni stać się bazą i głównym zrębem przyszłych wojsk powstańczych. Konspiracja niepodległościowa na ziemiach litewskich, której centrum stanowiło liczące ponad 21 tys. mieszkańców Wilno, powstała w połowie 1793 roku. Jej głównym organizatorem był obywatel tego miasta Piotr Grozmani, który działał w porozumieniu z konspiracją...