Gra o prawosławny tron

źródło: Wikipedia

„Chrzest Rusi”, fresk Wasniecowa w katedrze Włodzimierza w Kijowie

źródło: Wikipedia

Mnich Filoteusz z Pskowa (ok. 1465–1542)

Walka ukraińskiej Cerkwi o niezależność od rosyjskiego zwierzchnictwa to jedynie kontynuacja „gry o prawosławny tron”, która rozpoczęła się w średniowieczu. Osią była i jest teologiczno-geopolityczna doktryna „Moskwy – Trzeciego Rzymu”.

„Dwa Rzymy padły, trzeci stoi, a czwartego nie będzie" – w 1524 r. takie proroctwo zostało zawarte w posłaniu mnicha Filoteusza z Pskowa do moskiewskiego władcy Wasyla. Od tego czasu przepowiednia zrobiła oszałamiającą karierę. Stała się filarem samodzierżawnej (nieograniczonej) władzy carów, którzy uzurpowali sobie prawo do zjednoczenia wszystkich ruskich, czyli prawosławnych ziem. Kaprys historii sprawił, że w ten sposób carowie przekształcili religię z podpory tronu w część administracyjnej machiny. A to doprowadziło do upadku imperium i rosyjskiego prawosławia.

Trzeci Rzym

Z teologicznego punktu widzenia Filoteusz był daleki od takiej koncepcji. Interpretował następująco: pierwszy, antyczny Rzym nie upadł w 466 r. pod ciosami barbarzyńców, tylko ugiął się pod ciężarem herezji. Była nią tzw. wielka schizma, która w 1054 r. podzieliła chrześcijaństwo na papieski katolicyzm i wschodnie prawosławie z centrum w Konstantynopolu. Miejsce upadłego centrum wiary zajął drugi Rzym – cesarstwo bizantyjskie, dopóki w 1453 r. samo nie zostało podbite przez islamskich Osmanów. Była to boska kara za kolejny akt herezji, czyli unię florencką z 1439 r. łączącą na powrót oba odłamy chrześcijaństwa. Jeśli zatem dotychczasowe Rzymy przestały istnieć z powodu grzechów, to – jak rozumował Filoteusz – jedynym ośrodkiem prawdziwej wiary, czyli prawosławia,...