Klucz do nowoczesnego przemysłu

źródło: NAC

Wnętrze hali Głównych Warsztatów Elektrotrakcyjnych z widocznymi na pierwszym planie silnikami elektrycznymi. Warszawa, przed 1939 r.

Pierwsze, bardzo jeszcze prymitywne silniki elektryczne wykorzystano najpierw w łodzi elektrycznej Jacobiego, potem w lokomotywach elektrycznych Siemensa, a następnie w samochodach elektrycznych. Jednak to nie te najbardziej widoczne zastosowania napędu elektrycznego zadecydowały o jego doniosłej roli w historii cywilizacji.

„Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu...". To cytat z pięknej książki „Mały Książę" Antoine'a de Saint-Exupéry'ego. Przytoczyłem go, bo bardzo lubię tę książkę, a także dlatego, że jeden z najważniejszych etapów rozwoju elektrotechniki jest zwykle niezauważany i niedoceniany w różnych opracowaniach historycznych, a ja chcę wskazać, że to on właśnie był najważniejszy. Tym etapem było zastosowanie silników elektrycznych do napędu różnych maszyn i urządzeń. Była to podstawa tak zwanej drugiej rewolucji przemysłowej, czasowo przypadającej na przełom XIX i XX wieku. O budowie pierwszych silników elektrycznych i o ich zastosowaniach (tych bardziej widocznych) pisałem już we wcześniejszych artykułach, natomiast dziś chcę powiedzieć o tym, jak radykalnie zmieniły się fabryki pod wpływem zastosowania tych silników.

Fabryki, które zapoczątkowały rewolucję techniczną w XIX wieku (wtedy jeszcze nie wiedziano, że jest to pierwsza rewolucja i że trzeba będzie te rewolucje numerować), korzystały z napędu w postaci maszyny parowej. Ponieważ maszyna taka wymagała nieustannej obsługi (m.in. palenia pod kotłem wytwarzającym parę), stosowano jedną dużą maszynę na całą fabrykę, a energię mechaniczną z tej maszyny napędowej dostarczano do krosien tkackich lub innych maszyn roboczych za pomocą ogromnych wałów napędowych pod sufitem hali fabrycznej oraz systemu kół i...