Abolhasan Banisadr

autor zdjęcia: AFP

źródło: Rzeczpospolita

Abolhasan Banisadr (1933–2021) – pierwszy po rewolucji irańskiej prezydent Iranu (od 4 lutego 1980 r. do 21 czerwca 1981 r.)

autor zdjęcia: Getty Images

źródło: Rzeczpospolita

Abolhasan Banisadr w Teheranie, 23 listopada 1979 r.

autor zdjęcia: AFP

źródło: Rzeczpospolita

Abolhasan Banisadr (w środku) w towarzystwie ajatollaha Chomeiniego (z prawej). Francja, Neauphle-le-Château, 16 stycznia 1979 r.

Był jedynym prezydentem Iranu z rzeczywistym demokratycznym mandatem do sprawowania władzy. Jak zapewniał, gdyby nie wojna z Irakiem, mógłby odwrócić bieg spraw i odsunąć szyicki kler od struktur władzy. Skończyło się na kilkunastu miesiącach prezydentury i kilkudziesięciu latach życia na emigracji pod policyjną ochroną. 9 października 2021 r. 88-letni polityk zmarł w Paryżu.

Nie miał wątpliwości co do jednego: – Nie żałuję rewolucji – mówił mi 12 lat temu w wywiadzie. – Rewolucja była fenomenem na skalę globalną, wszyscy Irańczycy wzięli w niej udział. Kwiaty zwyciężyły nad karabinami. To, co z rewolucją stało się później, to już inna sprawa.

Do końca życia był przekonany, że społeczeństwo w jego ojczyźnie dojrzewa do prodemokratycznych przemian i gdyby nie opresyjność dyktatury duchowieństwa, w Iranie błyskawicznie zapanowałby system demokratyczny. Pielęgnował poglądy i postawy irańskiej inteligencji na emigracji, ale nie tej z ostatnich dekad, a raczej lewicowych intelektualistów, którzy uciekali z kraju w latach 60. i 70. ubiegłego wieku przed prześladowaniami bezpieki szacha. Ajatollahów, z Chomeinim na czele, oskarżał o zdradę ideałów rewolucji. – To było tak, jakbym patrzył, jak mój ojciec powoli zamienia się w alkoholika. Tylko tym razem używką była władza – dowodził jeszcze w 2019 r.

Zresztą po śmierci Chomeiniego w 1989 r. coraz trudniej było też mówić o dyktaturze duchownych. Banisadr uważał raczej irański reżim za sklejkę rozmaitych grup interesu, które poprzez powiązanych kleryków ścierają się zakulisowo i próbują manipulować sobą nawzajem. Metaforycznie można by rzec, że sam uważał się za dziecko rewolucji...