Jak ogarnąć świat Miłosza

Czesław Miłosz był jednym z nie tak znowu licznej gildii poetów-filozofów. To znaczy – nie filozofem, który nieraz pisze wiersze, ani nie poetą, któremu zdarza się opublikować filozoficzny esej.

Był poetą, któremu poezja potrzebna była do uprawiania filozofii, refleksji nad historią czy nad opozycją między człowiekiem a porządkiem przyrody. W dodatku nie była to poezja referująca, sucha, kostyczna i mózgowa, lecz prawdziwa poezja pełna emocji, ironii i paradoksów, która idee filozoficzne przedstawiała w formie metafory, ale i odzwierciedlała je również językiem i formą.

W młodości, tj. przed wojną, uprawiał Miłosz obowiązujący wówczas katastrofizm. W czasie wojny miał niepojęte katastrofy w zasięgu ręki, na co poetycko zareagował dwojako. Ucieczką do krainy niewinnego dzieciństwa – cykl „Świat. Poema naiwne" to przepowiedzenie sobie elementarnych wartości w formie wierszy dla dzieci. W wierszu zaś „Biedny chrześcijanin patrzy na getto" i innych z cyklu „Głosy biednych ludzi" rozpoczął, niezakończony do dzisiaj, proces rekolekcji świadków Zagłady.

Po wojnie koncentrował się Miłosz na pytaniu, dlaczego tylu ludzi dało się zwieść komunizmowi. Po wielu dziesięcioleciach zamiast pogłębionej refleksji mamy myślowy regres obwieszczający: do komunizmu poszli renegaci dla kariery i pieniędzy, ewentualnie ze strachu. Zdrowy trzon narodu pozostał nietknięty.

Dzieło Miłosza nie tylko jest żywe, ale nabiera nowej aktualności, nowych znaczeń. Jego oceny i diagnozy, jego metoda są uniwersalne i służyć mogą jako instrumenty badania i oceniania spraw,...