Pojedynek o Boga. Różewicz kontra Miłosz

źródło: PAP

Pogrzeb poety w światyni Wang w Karpaczu, 29 kwietnia

autor zdjęcia: Grzegorz Hawałej

źródło: Fotorzepa

Metafizyczne przesłuchanie? Tadeusz Różewicz w roku 2001

Bluźniercze wiersze, którymi Tadeusz Różewicz wszedł do literatury, skazały go na etykietę ateisty. Potem przez 70 lat poeta pisał o swoim zmaganiu się z Bogiem. Pod koniec życia mocno starł się o Niego z Czesławem Miłoszem, uznanym za czołowego „poetę metafizycznego".

Wielu badaczy pisze o Różewiczu jako poecie religijnym bez Boga, w którym pozostała jeszcze tęsknota do „miejsca po Bogu". To ładna formuła i pociągająca swą lapidarnością, choć dość niebezpieczna, bo może prowadzić do nadmiernej rozciągłości takich pojęć, jak „poeta religijny" oraz „śmierć Boga", i uzasadniać najbardziej ekstrawaganckie interpretacje. Tymczasem w przypadku Różewicza trzeba powiedzieć coś innego: jest to nie tyle poeta ateista, ile poeta przeciwko Bogu zbuntowany.

Ten Bóg jest dość precyzyjnie zdefiniowany w poezji autora „Lamentu": jest to Bóg wiary, Bóg chrześcijan, a nie na przykład Bóg filozofów, a więc konstrukt umysłu próbującego intelektualnie objaśnić sens kosmosu i życia człowieka. U Różewicza mamy do czynienia z rozważaniami na temat praktycznych, życiowych konsekwencji przyjęcia Ewangelii i jednoczesną niechęcią do spekulacji teologicznej – stąd jego konflikt na tym tle z Miłoszem, którego fascynowały teoretyczne kwestie teologiczne, na przykład sprawa pochodzenia zła w – z gruntu dobrym – stworzeniu.

Analizując wiersze Różewicza, które przynajmniej co do tematu bezdyskusyjnie należą do sfery religijnej, a – ściślej mówiąc – do rozważań ważnych dla chrześcijan, łatwo zauważyć, że istnieje kilka etapów odniesień do Boga. Różewicz rozpoczyna od gwałtownego ataku na...