Pogrzeb komunizmu

autor zdjęcia: Muzeum Narodowe w Warszawie/PAP/Wiesław Prażuch

źródło: Rzeczpospolita

Pogrzeb Bolesława Bieruta na warszawskich Powązkach, 16 marca 1956 r. Trumnę niosą m.in. Józef Cyrankiewicz (na pierwszym planie z opaską na ręku) i nieco schowany za nim Edward Ochab. Ich własne pogrzeby 33 lata później pokażą, jak wiele się w Polsce zmienia

Uroczystości pogrzebowe zmarłego w styczniu 1989 r. Józefa Cyrankiewicza, podobnie jak kilka miesięcy później byłego I sekretarza Edwarda Ochaba, choć państwowe, nie miały już takiego rozmachu jak w przypadku ich komunistycznych poprzedników. Transformacja systemowa wpływała nie tylko na ustrój czy gospodarkę, ale również na ceremoniał funeralny.

Niemalże od początku władza ludowa skrzętnie korzystała z legitymizacyjnych możliwości uroczystości żałobnych. Organizując rozbudowane pogrzeby swoich dygnitarzy, polscy komuniści starali się nie tylko ukazać wielkość, prawomocność oraz niemalże wieczność swojej władzy, ale również wprzęgnąć całe polskie społeczeństwo w ceremoniał ostatniej drogi. Co ciekawe, mimo jednoznacznego zerwania z okresem przedwojennym nowa władza czerpała do pewnego stopnia z tradycji funeralnej II RP czy nawet Rzeczypospolitej szlacheckiej (podobne zabiegi widoczne były również w czasie innych uroczystości i spektakli politycznych, m.in. w zaprzysiężeniu Bolesława Bieruta na prezydenta w lutym 1947 r.).

Bohater nowego typu

Pierwsza okazja do wykorzystania pogrzebu do celów politycznych pojawiła się dość szybko i bardzo niespodziewanie. Pod koniec marca 1947 r. pod Jabłonkami na Podkarpaciu w trakcie zasadzki oddziałów Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) zginął gen. Karol Świerczewski. Miejsce śmierci sprawiło, że trumna z ciałem „Waltera” peregrynowała przez Podkarpacie aż do Warszawy, „nawiedzając” kolejne miasta (Sanok, Krosno, Rzeszów). Jak relacjonowała prasa, we wszystkich miastach i miasteczkach zbierały się tłumy oddające cześć zmarłemu, jednocześnie manifestując swoje poparcie dla walki z nękającą ludność polską partyzantką...