Cykuta godna filozofa

autor zdjęcia: Metropolitan Museum of Art/ Wokimedia Commons

źródło: Rzeczpospolita

„Śmierć Sokratesa” – obraz Jacques’a Louisa Davida z 1787 r.

autor zdjęcia: wikipedia (2)

źródło: Rzeczpospolita

Szczwół plamisty („Conium maculatum”) – ilustracja przedstawiająca roślinę i jej poszczególne części

źródło: Rzeczpospolita

Szalej jadowity („Cicuta virosa”) – ilustracja przedstawiająca roślinę i jej poszczególne części

autor zdjęcia: Beaux-Arts de Paris/Wikimedia Commons

źródło: Rzeczpospolita

„Śmierć Sokratesa” – obraz Philipa-Josepha de Saint-Quentina z 1762 r.

15 dnia lutego 399 roku p.n.e. w Atenach odbył się sąd skorupkowy nad Sokratesem. Wybrani obywatele Aten, głosując za pomocą kamyków albo ułamków muszli lub tabliczek, skazali jednego z najważniejszych filozofów w dziejach na karę śmierci przez wypicie trucizny – soku z cykuty.

W oskarżeniu zarzucano Sokratesowi występowanie przeciw uznanym przez państwo ateńskie bogom oraz psucie młodzieży. Głównym powodem tak surowego wyroku były jednak niechętny stosunek filozofa do wiary w zbiorową mądrość ludu jako podstawy ustroju Aten oraz jego postawa, wyrażona stwierdzeniem „Wiem, że nic nie wiem”. To zdanie, choć prawdopodobnie z ust Sokratesa nigdy nie padło, odzwierciedla sens jego filozofii w zakresie poznania – zakres naszej wiedzy wytycza nie to, co już poznaliśmy, ale to, czego jeszcze nie wiemy. Zawsze znajdzie się pytanie, na które nie mamy odpowiedzi. W odróżnieniu od współczesnych mu sofistów Sokrates nie twierdził, że naucza wiedzy, ale że prowadzi uczniów drogą do niej.

„Wiem, że nic nie wiem”

Jeśli mielibyśmy wybrać jedno stwierdzenie filozoficzne, które stanowi fundament światopoglądu naukowego, to byłoby nim właśnie „Wiem, że nic nie wiem”. Wiedza świadoma niewiedzy skłania bowiem do stawiania kolejnych pytań, wyznacza obszary niewiadomego, pokazuje nowe horyzonty, otwiera nowe możliwości. Poznanie nie ma kresu. Tylko zadając pytania i próbując nieustannie kwestionować dotychczasową wiedzę, uzyskujemy jej potwierdzenie. Prawdziwe jest jedynie to, co można, zdawałoby się, łatwo zanegować, ale czego obalić się nie udaje. Na przykład uznajemy prawo powszechnego ciążenia za prawdziwe nie dlatego,...