Cień kolonii. Jak Ukraińcy odzyskują swój język

Kpiące spojrzenia, złośliwe komentarze, przypadki otwartej dyskryminacji. Z czym mierzyli się Ukraińcy, którzy chcieli mówić w swoim języku? Jak walczyli o miejsce dla języka ukraińskiego w swoich miastach?

Rok 1965: więzienia wypełniają się ukraińskimi inteligentami, a literaturoznawcy i poeci wchodzą w rolę obrońców praw człowieka. W tym samym momencie, przełomowym dla ukraińskiego ruchu dysydenckiego, młody krytyk literacki oskarża władze ZSRR o prowadzenie polityki kolonialnej wobec Ukrainy.

Język i kultura Rosji stały się narzędziami sowieckiego imperializmu – to była główna teza jego eseju „Internacjonalizm czy rusyfikacja”. Autor stracił wolność w 1972 roku, a proces rusyfikacji Ukrainy, przed którym ostrzegał, trwał jeszcze dobre pięć dekad od tej daty.

Albo wierszyk, albo hopak

Jesienny Charków tchnie pustką. Syrena alarmu przeciwlotniczego milknie tylko sporadycznie. Od dłuższego czasu miasto pozostaje celem ciągłych ataków rosyjskiego lotnictwa. Mimo to w trzecim roku wojny mieszkańcy wschodnioukraińskiej metropolii starają się prowadzić normalne życie. Po Ogrodzie Szewczenki spacerują kobiety z dziećmi, a letni ogródek kawiarni Krystal jest pełny gości. Właśnie tu umówiłem się ze swoją rozmówczynią Antoniną Riabokiń.

– Kagebista wyjaśniał nam, że w ZSRR nie ma Ukraińców ani Rosjan, tylko człowiek radziecki, ponadnarodowy. Tylko jakoś wyszło, że taka osoba powinna mówić po rosyjsku – tak pani Antonina wspomina czasy pracy w charkowskim przedszkolu w latach 70....