Orzekanie ponad żądanie

Według art. 321 § 1 kodeksu postępowania cywilnego sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Przepis ten wydaje się czytelny, ale przypadki stosowania normy prawnej w nim uregulowanej uzmysławiają, że w niektórych sprawach mogą pojawić się wątpliwości.

Punktem wyjścia w ocenie sposobu zastosowania tego przepisu jest, co również wydaje się oczywiste, art. 187 § 1 k.p.c. Powód, występując z roszczeniem, obowiązany jest dokładnie określić jego przedmiot. Powinien wyraźnie sprecyzować żądanie nie tylko pod względem podmiotowym, ale także przedmiotowym. Wskazuje on tym samym, jakiego rozstrzygnięcia oczekuje, co jest równoznaczne z zakreśleniem granic rozpatrywania sprawy przez sąd. Powód zachowuje wprawdzie prawo modyfikowania żądania, ale dopóki tego nie uczyni, sąd nie może wyrokować co do przedmiotu nieobjętego żądaniem. Powód jest dysponentem przedmiotu żądania i musi się w tych okolicznościach liczyć także ze skutkami procesowymi żądania, przy którym obstaje (postanowienie SN z 27 września 2000 r., V CKN 1099/00, LEX nr 532132). Przejawem zasady dyspozycyjności (rozporządzalności), będącej jedną z fundamentalnych zasad procesu cywilnego, jest m.in. przyznanie stronie prawa swobodnego dysponowania uprawnieniami o charakterze procesowym, w tym określania zakresu poszukiwanej ochrony prawnej. Określenie to ma charakter wiążący, co sprawia, że sąd nie może orzekać o tym, czego strona nie żądała, ani wychodzić poza żądanie, a więc rozstrzygać o tym, czego strona pod osąd nie przedstawiła. Granice przedmiotu sporu i orzekania są wyznaczone żądaniem strony zgłoszonym w piśmie wszczynającym postępowanie (pozwie) oraz w jego uzasadnieniu....