Nienależny zasiłek: kiedy nie trzeba go zwracać?

Dla przyjęcia odpowiedzialności ubezpieczonego z art. 84 ust. 1 pkt 1 lub pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) niezbędne jest wykazanie braku prawa do świadczenia i świadomości danej osoby, że zasiłek był nienależny. Obie przesłanki muszą wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono „należne”, zaś okoliczności wyłączające prawo do niego, a w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, to nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 u.s.u.s.

Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 15 maja 2024 r. (III USKP 131/23).

Ubezpieczona została zobowiązana do zwrotu wypłaconych świadczeń (zasiłek macierzyński, chorobowy i opiekuńczy) wraz z odsetkami. Powodem było zakwestionowanie przez organ rentowy podlegania przez nią ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. ZUS wydał decyzję w związku ze stwierdzeniem, iż kobieta w spornym okresie w istocie nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu prawa, gdyż nie spełniała wymogów ustawowych w tym zakresie, a jedynie pozorowała działalność wyłącznie w celu skorzystania z ubezpieczeń społecznych i uzyskania wysokich zasiłków macierzyńskiego i chorobowego. W konsekwencji wypłacone na jej rzecz świadczenia w tym okresie były, zdaniem ZUS oraz sądu I i II instancji, pobrane nienależnie.

Sąd Najwyższy uznał natomiast, że w każdym przypadku, w którym przyjmuje się, że świadczenie ubezpieczeniowe zostało nienależnie pobrane i w związku z tym podlega zwrotowi,...