Lawinowy demontaż systemu

autor zdjęcia: Dominik Pisarek

źródło: Fotorzepa

Zbigniew Gluza

źródło: Wikipedia

Uczestnicy „łańcucha bałtyckiego” utworzonego przez mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii w 50. rocznicę podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow, 23 sierpnia 1989 r.

źródło: Rzeczpospolita

Zwrot '89: To nie była rewolucja, bo ta wymaga zbiorowego w niej udziału.

Mija dokładnie 25 lat od zwrotu '89. Co się wtedy wydarzyło? Skoro od tego momentu przeobraziło się w Polsce wszystko, ważne, na czym ten zwrot polegał. Do dzisiaj ani historykom, ani politologom nie udało się znaleźć pojęcia, które opisywałoby przełom.

Nie było rewolucji, bo ta wymaga masowego akcesu lub choćby zdeterminowanych oddziałów, a tu zabrakło zbiorowej woli. Nie było przewrotu pałacowego czy zamachu stanu, bo tych nie można dokonać drogą negocjacji. Nie było abdykacji, choć władze pochodziły z namaszczenia systemu, a widząc jego słabość – mogłyby same ustąpić. Nie było zmowy elit, skoro te nie miały wspólnego interesu.

Zasadniczy zwrot nastąpił w Polsce w okresie luty–wrzesień 1989 z apogeum 4 czerwca. Tego dnia społeczeństwo poparło elitę opozycyjną, która stała się alternatywą dla dotychczasowej władzy. Właśnie ona, spontanicznie tworząca się od kilkunastu lat – elita opozycji dokonała skutecznego naruszenia systemu – ten nie zareagował obronnie i od tej chwili ruszył lawinowy demontaż ustroju.

Rok 1989 zmienił Europę Środkowo-Wschodnią. W styczniu zapowiedzi zmian systemowych były śladowe; w grudniu – nowy niepodległy byt stał się rzeczywistością Polski, Węgier, Czechosłowacji; również w NRD, Bułgarii, Rumunii i republikach bałtyckich ZSRR wizja zmian ustrojowych była mocna. Wyraźnymi etapami dokonującego się procesu stały się kolejne pory tamtego roku....