Kozacy Duchy Dzikich Pól

źródło: BEW

„Kozak z luzakiem i psami”, akwarela Juliusza Kossaka z 1887 r.

źródło: wikiart

„Zdobycie Syberii przez Jermaka”, obraz Wasilija Iwanowicza Surikowa z 1895 r.

źródło: Wikimedia Commons

Józef Brandt, „Wesele kozackie”, 1893 r.

źródło: Getty Images

Austriacki malarz Adolf Baumgartner-Stoiloff (1850–1924) pasjami malował Kozaków

Naszą wiedzę o Kozakach błędnie ukształtowały takie powieści jak „Ogniem i mieczem" Henryka Sienkiewicza czy „Cichy Don" Michaiła Szołochowa. Nierzadko też kojarzy się Kozaków z Ukraińcami, co jest nieporozumieniem, gdyż w XVI i XVII wieku nie istniała Ukraina jako państwo mające samodzielny byt.

Pochodząca ze średniowiecza pospolita nazwa „Ruś ukrainna" oznaczała regiony graniczne u krańca terenów zamieszkanych. Były to olbrzymie obszary pozbawione ludności osiadłej. Stąd w historiografii przyjęło się je nazywać Dzikimi Polami lub Zaporożem. Do przełomu XVI i XVII wieku termin ten oznaczał „ugranicze", czyli obszar przygraniczny będący pod kontrolą różnych państw.

U krańca ziemi

Na wydanej w 1613 r. w Amsterdamie mapie Tomasza Makowskiego Ukrainą lub Niżem nazywano obszary położone nad prawym brzegiem Dniepru, które określane były jako Wołyń Dolny. Często można się spotkać z opinią, że współcześni Ukraińcy są bezpośrednimi potomkami i spadkobiercami Kozaków. Ale czy na pewno? Należy pamiętać, że nawet współczesny język ukraiński, który należy do trzech języków wschodniosłowiańskich, w tym rosyjskiego i białoruskiego, i pod względem pisma jest odmianą cyrylicy, został ortograficznie i gramatycznie ukształtowany dopiero na początku XX wieku.

Wielki slawista Aleksander Brückner tropiący genealogie różnych nazw w języku polskim twierdził, że nazwa „kozacy" ma pochodzenie tatarskie i oznacza po prostu człowieka wolnego, który służy za pieniądze, komu zechce. Być może wywodziła się od tureckiego „quazzaq" oznaczającego zwierzchnictwo. Słowo „kozak" oznaczające stróża...