Gdzie Hitler i Stalin zrobili co swoje

autor zdjęcia: Mirosław Owczarek

źródło: Fotorzepa

Aż do niedawna na Zachodzie politycznie niepoprawne było twierdzenie, że pokonaliśmy jednego ludobójczego dyktatora z pomocą drugiego

Czesław Miłosz, próbując wyjaśnić dzieje swojego kraju cudzoziemcom, pisał o wpływie wojny, okupacji i Holokaustu na moralność zwykłych ludzi. Przemoc i gwałt na masową skalę mogły, jego zdaniem, zachwiać poczuciem sprawiedliwości u ludzi.

W czasie wojny zabijanie stało się czymś nagminnym, uznawano je nawet za coś chwalebnego, jeśli dokonywało się go na zlecenie ruchu oporu. W imię miłości ojczyzny młodzi ludzie z praworządnych, dobrych rodzin stawali się zatwardziałymi zakapiorami, dla których „zabicie człowieka nie stanowi problemu moralnego”. Na porządku dziennym były też kradzieże i fałszerstwa. Ludzie nauczyli się nie wstawać z łóżek na dźwięki, które kiedyś postawiłyby na nogi całą dzielnicę: terkot karabinu maszynowego, jęki konających, przekleństwa policjantów wywlekających z domu sąsiada.

Z tych powodów, wyjaśniał Miłosz, człowiek Wschodu nie może brać na poważnie Amerykanów czy innych ludzi Zachodu. Nie przeszli przez takie doświadczenia, nie byli w stanie sobie wyobrazić, co one znaczą.

Krwawe Pola

Ale Miłosz nie poszedł dość daleko w swojej gorzkiej analizie. Prawie 60 lat po tym, gdy pisał „Zniewolony umysł”, nie wystarczy powiedzieć, że ludziom Zachodu brak wyobraźni. Timothy Snyder, historyk z uniwersytetu Yale, którego zakres zainteresowań sięga od habsburskiego Wiednia po stalinowski Kijów, poprowadził sprawę o...