Sołdat w zęby kolbą uderza

autor zdjęcia: Marek Szyszko

źródło: Rzeczpospolita

Strażnik więzienia w Irkucku bije Piłsudskiego kolbą karabinu w twarz

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Pochód na Sybir – Artur Grottger (1837 – 1867), 1866 r. olej, płótno, wym. 45 x 55 cm.

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Więzienie w Irkucku, fotografia

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański: „Józef Piłsudski na Syberii”; papier, litografia barwna; wym. 32,5 x 24 cm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański – Etap, w:„Józef Piłsudski na Syberii

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Widok Irkucka, I poł. XIX w., fotografia

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Leonarda Lewandowska, fotografia

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Dom generała-gubernatora w Irkucku, pocztówka

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Budynek magistratu w Irkucku, pocztówka z epoki

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Więzienie w Irkucku, fotografia

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Faksymile pisma Oddziału I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Guberni Irkuckiej do Departamentu Policji o osadzeniu w Kireńsku zesłanego w trybie administracyjnym Józefa Piłsudskiego. 7 stycznia 1888 r., faksymile na kartonie, wym. 35,7 x 22,2 cm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Bronisław Szwarce

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański – Wieczory w Tunce, w: „Józef Piłsudski na Syberii”, papier, litografia barwna; wym. 32,5 x 24 cm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański – Ulica w Tunce, w: „Józef Piłsudski na Syberii”, papier, litografia barwna; wym. 32,5 x 24 cm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański – Ulica w Tunce, w: „Józef Piłsudski na Syberii”, papier, litografia barwna; wym. 32,5 x 24 cm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Stanisław Landy, uczestnik spisków antycarskich, skazany na 12 lat katorgi. Mentor i nauczyciel Piłsudskiego w Tunce, na fotografii zbiorowej (na prawym krańcu, drugi od dołu)

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Zdzisław Czermański – Ulica w Irkucku, w: „Józef Piłsudski na Syberii”, papier, litografia barwna; wym. 32,5 x 24 cm

Egzystencja w Tunce skazywała zesłańców na siebie i dlatego nawiązywane więzi były silne i trwałe. Po latach wielu sybiraków wspominało współtowarzyszy niedoli. Jeden z Rosjan wysoko ocenił kwalifikacje intelektualne i zaangażowanie Piłsudskiego w realizację idei socjalistycznych, a w sprawie stosunku do samodzierżawia zanotował jego opinię: „Nienawidzę Rosji, ale lubię Rosjan”

W połowie października 1887 roku Piłsudski wraz z grupą więźniów dotarł wreszcie do Irkucka. Miejsce odbywania kary wyznaczał gubernator, hr. Ignatiew. Dla Piłsudskiego wskazał Kireńsk nad rzeką Leną, około 1000 wiorst (ponad 1000 kilometrów) na północ od Irkucka. Podróż do miejsca zesłania, położonego na wyspie na Lenie, mogła odbywać się tylko po zamarznięciu rzeki. Trzeba było więc oczekiwać w więzieniu na przyjście większych mrozów.

Więźniowie polityczni dopominali się w Irkucku o złagodzenie reżimu, na co władze więzienne przystawały, przymykając oko na przepisy i regulaminy. Ale z powodu zajścia, jakie miał jeden z więźniów politycznych z policmajstrem, który wizytował więzienie, wybuchł bunt trwający dwa dni (1 i 2 listopada). Piłsudski znalazł się na czele grupy więźniów zaatakowanej bezpardonowo przez strażników łamiących opór skazanych i został ciężko pobity kolbami przez żołnierzy. Wybito mu dwa przednie zęby (wąsy zapuścił właśnie po to, by ukryć ubytki w uzębieniu). 20-letni więzień po raz kolejny został przez carat upokorzony... (więcej na str. 13 – 16).

Po stłumieniu buntu więźniowie, stając w obronie trzech odseparowanych kolegów, ogłosili głodówkę. Gdy władze załatwiły pozytywnie żądania więźniów, głodówkę po trzech dniach zakończono.

Sprawę buntu w Irkucku władze administracyjne przekazały do sądu,...