Niekorzystne ustalenia kontrolne można podważać

Jeżeli ZUS uzna, że podstawa składek jest za wysoka, tytuł do ubezpieczenia pozorny albo zakwestionuje, kto jest płatnikiem składek, zarówno płatnik, jak i ubezpieczony mogą skorzystać z drogi odwoławczej. Płatnik może wnieść zastrzeżenia do ustaleń w protokole kontroli, a ZUS ma obowiązek je niezwłocznie rozpatrzyć. Gdy obstaje przy swoim, pozostaje droga sądowa.

ZUS ma uprawnienia, aby kwestionować zarówno wysokość podstawy wymiaru składek, tytuł do ubezpieczenia – poprzez uznanie go za pozorny, jak też może uznać, że płatnikiem składek za pracownika jest inny przedsiębiorca. Takie ustalenia odbywają się podczas kontroli płatników lub na podstawie wszczętego postępowania administracyjnego. Nie zawsze jednak ustalenia ZUS są zgodne z prawdą. Ubezpieczony i płatnik mogą wtedy zgłaszać swoje zastrzeżenia do protokołu, a gdy to nie pomoże – odwołać się do sądu.

Ograniczona swoboda stron

W praktyce ZUS często kwestionuje sytuacje, gdy dana osoba wnioskuje o świadczenia z ubezpieczeń społecznych – zasiłek chorobowy czy macierzyński – po krótkim okresie ubezpieczenia. Organ rentowy ma oczywiście prawo prowadzić postępowanie wyjaśniające czy kontrolę, która zazwyczaj kończy się wydaniem decyzji (art. 86 ust. 2 ustawy systemowej).

Art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 1009 ze zm.) wskazuje, że ZUS jest uprawniony do wydawania decyzji jedynie w zakresie ustalania wymiaru składek i ich poboru oraz umarzania należności z tytułu składek. Jednak art. 86 ustawy systemowej przyznaje mu dodatkowe uprawnienia, m.in. do kwestionowania wysokości wynagrodzenia. Potwierdza to orzecznictwo.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 5 października 2016 r. (III...