Kto zniewolił Czechów?

źródło: Getty Images

Czeska karta propagandowa z wizerunkami Józefa Stalina i prezydenta Edvarda Beneša

źródło: Getty Images

Spotkanie gen. prezydenta Edvarda Beneša i Clarence'a Huebnera, dowódcy V Korpusu USA. Praga, 30 maja 1945 r.

źródło: Getty Images

Mieszkańcy Pragi z radością witają żołnierzy Armii Czerwonej. W rękach trzymają plakaty ze Stalinem i Benešem

Aksamitna droga do upadku komunizmu jest w wypadku Pragi dość symetrycznym aktem sprawiedliwości wobec własnej przeszłości. W zasadzie dopiero obca interwencja z 1968 r. naruszyła familiarny charakter reżimu, gdyż wcześniej Czesi nałożyli sobie pęta sami, bez sowieckiej okupacji.

Czechom przyszło czekać na wyzwolenie jeszcze trzy dni po kapitulacji Berlina, gdyż osiągnąwszy Pilzno, siedem amerykańskich dywizji siadło biernie na linii demarkacyjnej, by oddać pole Armii Czerwonej. Uprzejmość nie miała sensu militarnego, ale zdobycie Pragi pieczętowało sowieckie prawo własności. Wszakże Czechy były wyjątkowym okazem w kolekcji Stalina – nad Wełtawą popadnięcie w sowiecką strefę wpływów nie wywołało trwożliwego rozczarowania, oskarżeń o zdradę i gorących obaw, jak w innych częściach wschodniej Europy. Gdy innych brutalnie tłamszono, w Pradze geostrategiczna zmiana była politycznym kontraktem, przygotowanym i akceptowanym miesiące, a wręcz lata przed zatknięciem czerwonych sztandarów na moście Karola.

Pragmatyzm po czesku

Istotne, że Sowieci nie zwieźli na Hradczany własnego gabinetu marionetek Stalina, wciąż respektując legalność emigracyjnego rządu w Londynie, nawet z katolickim księdzem Janem Šrámkiem w fotelu premiera. Jeszcze w 1945 r., gdy Šrámek negocjował z Moskwą zmiany, które uwzględnią wpływ komunistów na Słowacką Radę Narodową w Koszycach, korekta zdawała się symboliczna. Ksiądz ustąpił socjaldemokracie Fierlingerowi, ale zachował tekę wicepremiera, by współpracować z komunistą Klementem Gottwaldem.

Natychmiast po...