Architekci Ustawy Rządowej

autor zdjęcia: Piwarski Jan Feliks/Biblioteka Narodowa

źródło: Rzeczpospolita

Hugo Kołłątaj (1750–1812)

Biskup Adam Krasiński stanął na czele deputacji, która opracowała projekt zmiany ustroju Rzeczypospolitej, marszałek Ignacy Potocki przygotował tekst Konstytucji 3 maja, a Hugo Kołłątaj sporządził ostateczną jej wersję. Z drogi do naprawy państwa zawróciła Polaków niespodziewana decyzja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

„W szczerej chęci ratunku ojczyzny, w okropnych (...) okolicznościach, projekt pod tytułem Ustawa Rządu w ręku Jaśnie Wielmożnego marszałka sejmowego i konfederacji koronnej złożony do jak najdzielniejszego popierania przyjmujemy, zaręczając to nasze przedsięwzięcie hasłem miłości ojczyzny i słowem honoru, co dla większej wiary podpisami naszemi stwierdzamy” – tak brzmiała „Assekuracya”, odpowiednik wstępu do konstytucji, przygotowywanej po kryjomu w 1791 r. w Polsce.

Konstytucja, pierwsza w Europie i druga na świecie (po starszej o 14 lat amerykańskiej), wprowadzała fundamentalne zmiany: znosiła liberum veto, wprowadzała monarchię dziedziczną, znacząco ograniczała demokrację szlachecką, odbierając prawa głosu szlachcie nieposiadającej ziemi (tzw. gołocie), likwidowała konfederacje (co miało zapobiec wojnom wewnętrznym), zrównywała w prawach mieszczan i szlachtę oraz gwarantowała państwową opiekę nad chłopami, likwidując w ten sposób nadużycia pańszczyzny.

Pomysł przyjęcia takiego aktu prawnego wywołał natychmiastowy sprzeciw zwolenników utrzymania dotychczasowego ustroju oraz Imperium Rosyjskiego zainteresowanego utrzymaniem chaosu w upadającej Rzeczypospolitej. Dowództwo carskiej armii planowało nawet użyć siły, aby powstrzymać przegłosowanie konstytucji, dlatego kluczowe obrady na Zamku Królewskim w Warszawie...