Czy prawo na pewno nie działa wstecz? Zasada braku retroaktywności prawa nie jest wprost wyrażona w konstytucji. Wywodzi się ją pośrednio z art. 2, który stanowi, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawi

radca prawny, Kancelaria Piotrowski i Wspólnicy

Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz. Ta jedna z najważniejszych prawniczych paremii znana jest niemal każdemu. To fundamentalna zasada, która stanowi podstawę działania demokratycznego państwa prawnego. Czy jednak rzeczywiście nie uznaje ona żadnych wyjątków? Czy prawo nigdy nie spogląda w tył?

Ustawodawca stara się stale ulepszać prawo. Nie twierdzę, że zawsze dobrze to wychodzi, ale przynajmniej takie założenie jest przyjmowane. Jeśli nowe przepisy są rzeczywiście korzystniejsze dla obywateli, to dlaczego nie mogą zadziałać wstecz? Ta refleksja stanowi główną przyczynę wprowadzenia licznych odstępstw od zasady nieretroakcji.

Skąd taka zasada i co mówi o niej konstytucja?

Co ciekawe, w odróżnieniu od wielu znanych paremii łacińskich, ta nie pochodzi od rzymskich myślicieli ani prawników. Mimo że ci faktycznie starali się nie stosować prawa wstecz, nie sformułowali wyraźnie obowiązującej do dziś zasady. Twórcą znanej nam sentencji jest Stanisław Wróblewski, który pierwszy raz użył jej w „Zarysie wykładu prawa rzymskiego” z 1916 roku. Trzeba też dodać, że poza granicami Polski używa się raczej paremi lex prospicit non respicit –...